Izbornik
Izbornik
Čuveni vojskovođa i veliki dobrotvor, armijski đeneral Božidar P. Terzić, rođen je 7. septembra 1867. godine, u Gornjem Milanovcu. Već sa šest meseci života ostao je bez oca Petra, sreskog praktikanta, koji se naprasno razboleo i nakon toga ubrzo preminuo. Hrabra i sposobna majka Jerina, uspela je, uz mnogo muke i napora, ne samo da odgaji i odškoluje svog jedinca, nego i da ga „izvede na pravi put”.
U mestu rođenja zavšio je osnovnu školu i dva razreda gimnazije, da bi kao dobar i talentovan đak učenje nastavio u obližnjem Kragujevcu. Po završetku šestog razreda, septembra 1886. godine stupa u Vojnu akademiju, čiju će Nižu školu završiti 1889. godine, a pet godina kasnije, kao drugi u rangu, uspešno će privesti kraju i Višu školu. Profesionalan pristup poslu i odgovorno izvršavanje postavljenih zadataka, omogućili su mu krajem poslednje decenije pretprošlog veka jednogodišnji boravak u Nemačkoj, gde je zaokružio svoje stručno usavršavanje.
Nakon povratka u Srbiju i položenog kursa za đeneralštabnu struku 1900. godine, nastupiće period kada će obavljati niz vrlo značajnih štabnih i komandnih dužnosti u trupama aktivne vojske. Neko vreme bio je i ađutant NJ. V. kralja Petra Karađorđevića, zatim urednik lista „Ratnik”, ali i jedna od ključnih figura tokom pripreme i razrade operativnih planova budućih ratnih operacija.
S tim u vezi, juna meseca 1912. godine unapređen je u čin pukovnika.
U vreme izbijanja rata sa Turskom 1912. godine nalazio se na dužnosti načelnika Operativnog odeljenja štaba Vrhovne komande. U velikoj meri zaslužan je za srpsku pobedu u Bitoljskoj bici, jer je za nju on lično izradio Operativni plan. Aprila 1913. godine, postavljen je za komandanta Šumadijske divizije I poziva. Tokom srpsko-bugarskog rata ova divizija vodila je teške, ali uspešne borbe na Drenku i Rajčanskom Ridu. U okršajima 17. i 18. juna zauzet je Drenak, a poražene bugarske snage povukle su se na desnu obalu Zletovske reke, ostavljajući za sobom velike količine oružja i municije. Tri dana kasnije osvajanjem Rajčanskog Rida izvršen je proboj između dve neprijateljske armije, a Rilska divizija je potpuno uništena.
Po padu Rajčanskog Rida i oslobađanju Štipa, Šumadijska divizija je, marširajući danonoćno, prešla 110 km za 48 sati i stigla u pomoć Dunavskoj diviziji II poziva kod Krive Palanke. Ovaj primer operativne sposobnosti jedne divizije unet je u istoriju ratne veštine na predavanjima francuske Ratne akademije, kao i kod nas pri izučavanju ratne stragetije. Za zasluge stečene u ratu 1912−1913. godine, odlikovan je Ordenom Karađorđeve zvezde IV reda sa mačevima.
Do početka Prvog svetskog rata pukovnik Terzić bio je komandant Šumadijske i Vardarske divizijske oblasti. Jula1914. godine, po objavi rata Austro-Ugarske, postavljen je ratnim raspo-redom za načelnika štaba I armije, a potom i načelnika štaba kombinovanog Mačvanskog korpusa. Sa tih dužnosti sudeluje u napadu i ponovnom zauzimanju Šapca. U avgustu je ponovo na čelu Šumadijske divizije I poziva i sa njom učestvuje u najvažnijim operacijama srpske vojske tokom prve dve godine rata.
Prilikom prodora u Srem kod Pećinaca poražene su trupe 29. austrijske divizije generala Krausa i naneti su joj ogromni gubici. Kada se zbog situacije kod Gučeva Dunavska divizija I poziva morala vratiti u Srbiju, Šumadijskoj diviziji bilo je sve teže da brani utvrđene linije u Sremu i prelaze preko Save. Takav razvoj situacije primorao je pukovnika Terzića da se sa svojom vojskom povuče 31. avgusta na desnu obalu Save kod Novog Sela. Od početka septembra pa do 27. oktobra jedinica je vodila teške rovovske borbe u reonu Jevremovca i Šapca, kada je započela povlačenje u pravcu Uba i dalje ka Aranđelovcu.
U Kolubarsko-suvoborskoj bici, Šuma-dijska divizija vodila je uspešne borbe u reonu Lazarevca i energičnim protivnapadom 11. novembra zaustavila je prodor austrijskog kombinovanog korpusa i sprečila opkoljavanje II armije. U završnoj fazi bitke pukovnik Terzić na čelu svoje divizije pobedonosno ulazi u oslobođeni Beograd, 2. decembra 1914. godine. Nakon uspešnog okončanja prve godine rata Šumadijska divizija I poziva bila je raspoređena na Torlaku, a štab u manastiru Rakovica.
Za osvedočenu hrabrost na bojnom polju i zasluge stečene u ratu protiv Austro-Ugarske, 1914-1915. godine, odlikovan je Ordenom Karađorđeve zvezde III reda sa mačevima.
Maja 1915. godine vojnici Šumadijske divizije I poziva odmarširali su na Ub. Tu će provesti naredna tri meseca, pre nego što zauzmu nove položaje kod Aranđelovca.
Ulaskom Bugara u rat na strani Centralnih sila, u jesen 1915. godine, srpska vojska našla se u krajnje nezavidnom položaju. Suočena na dva fronta sa brojnijim i tehnički nadmoćnijim neprijateljem, krenula je u povlačenje. I Šumadijska divizija, nakon operacija kod Pirota i Smedereva, gde se tri nedelje žilavo borila protiv Trećeg pruskog armijskog korpusa generala fon Lahova, odstupa preko Peći, Žljeba i Crne Gore do Skadra.
Rekonstrukcijom kabineta Nikole Pašića 6. decembra 1915. godine, Božidar Terzić postavljen je za ministra vojnog. Na ovaj visoki položaj stupa u teškim i sudbonosnim trenucima po srpsku državu i vojsku, a na njemu ostaje do maja 1918. godine. Prvo iskušenje bilo je prihvatanje i prebacivanje izgladnelih vojnika na grčka ostrva Krf i Vido, zatim poboljšanje njihovog zdravstvenog stanja, sveobuhvatna reorganizacija, snabdevanje i prikupljanje dobrovoljaca.
U čin đenerala Božidar Terzić unapređen je 29. juna 1916. godine. Pokazana sposobnost u obavljanju odgovornih poslova nagrađena je i stranim odlikovanjima: francuskim Ordenom Legije časti III stepena, italijanskim Ordenom Krune I stepena, engleskim Ordenom Sv. Đorđa i Mihaila i grčkim Ordenom Tetoes Ketaj II stepena. Pored svakodnevne borbe da obezbedi uslove za opstanak i delovanje vojske, đeneral Terzić kao ministar razmišljao je i o budućnosti. Stoga je 26. jula 1917. godine naredio svim komandama na frontu i u pozadini da organizuju prikupljanje predmeta za novi Vojni muzej. Boraveći u Bitolju, oktobra 1917. zajedno sa Nikolom Pašićem, na samo dvadesetak metara od automobila u kome su se vozili eksplodirala je avionska bomba, a njih dvojica ostali su nepovređeni. Kada je 30. novembra iste godine u Vodeni osnovano „Društvo za zaštitu dece”, ministar vojni kao humanista i zastupnik najugroženijih, ušao je u sastav Odbora zaštitnika istoimenog društva.
Njegovo ministrovanje obeležio je poznati Solunski proces, koji je imao nepovoljan odjek u oficirskim redovima. Nakon što je dobio informacije od ministra Unutrašnjih dela da izvesni oficiri pripremaju vojni prevrat i ubistvo prestolonaslednika, Terzić prenosi zahtev Vrhovnoj komandi tražeći zakonski postupak i poverljivu istragu. Na taj način postavljen je pravni osnov za obračun regenta Aleksandra sa „oficirima zaverenicima”, koji je okončan 13. juna 1917. godine pogubljenjem Dragutina Dimitrijevića Apisa, Rada Malobabića i Ljubomira Vulovića.
Ostavku na dužnost podneo je 31. maja 1918. godine. Do oktobra iste godine bio je ministar na raspolaganju, a zatim ga Vrhovna komanda uključuje u formiranje nove države. Postavljen je za izvanrednog izaslanika pri Narodnom veću u Sarajevu, sa zadatkom da reguliše vojna i ostala pitanja na teritoriji Bosne i Hercegovine i Dalmacije. Delujući sa pozicija Krfske deklaracije mudro i pomirljivo je nastupao prema onima koji je do tog trenutka nisu još prihvatili.
Po završetku rata kao komandant III armijske oblasti učestvovao je u gušenju arnautskih pobuna i suzbijanju bugarske propagande u Južnoj Srbiji. Prvi put je na lični zahtev penzionisan u proleće 1920. godine, da bi tri godine kasnije ponovo bio vraćen u službu, zasluživši čin armijskog generala. Konačno, sa mesta komandanta V armijske oblasti 11. aprila 1929. godine odlazi u zasluženu penziju.
Da se radilo o veoma dugoj i posve uspešnoj vojničkoj karijeri, govori i podatak da je general Terzić tokom trideset i šest godina aktivne službe obavljao 37 dužnosti, i za to odlikovan čak 28 puta.
Po okončanju aktivne službe nastavio je sa spisateljskim radom, a učestvovao je u pripremanju Invalidskog zakona. Iako je proveo malo vremena u rodnom kraju, gajio je prema njemu veliku ljubav i starao se za njegov napredak. Bio je predsednik i član Upravnog odbora Udruženja Rudničana u Beogradu, osnovanog 1934. godine. Dana 11. juna 1938. godine posetio je milanovačku gimnaziju i kao njen nekadašnji đak direktoru Vojislavu Maksimoviću predao 275 knjiga i 30 obveznica Državne ratne štete u vrednosti 50 000 dinara. Tom prilikom osnovan je fond pod nazivom Zadužbina majke Jerine i sina joj Božidara P. Terzića armijskog generala. U naredne tri godine iz ovog legata dodeljivane su nagrade za najbolji svetosavski temat iz oblasti umetnosti govora, istorije, geografije i etnografije starog rudničkog okruga. Istovremeno, učenici koji su ostvarili najbolji uspeh darivani su knjigama. Pored gimnazije general je pomagao Hram Svete Trojice, a u selu Gornjim Banjanima, zavičaju njegove majke podigao je vodovod.
Po mnogo čemu izuzetan život, ovaj vojnik i humanista, okončao je u Beogradu, 29. septembra 1939. godine. Dva dana kasnije zemni ostaci biće mu položeni u porodičnu grobnicu, pored majke Jerine i strica Blagoja. Preko 3000 ljudi čitavog rudničko-takovskog kraja ispratilo je svog dobročinitelja, ne skrivajući tugu i žalost zbog njegovog odlaska.
Aleksandar Marušić je rođen u Gornjem Milanovcu 10. juna 1977. godine. U rodnom gradu završio je osnovnu školu i Gimnaziju „Takovski ustanak”. Na Filozofskom fakultetu u Beogradu diplomirao je na grupi istorija i stekao zvanje diplomirani istoričar. Godine 2006. odbranio je stručni rad sa temom: Rudničko-takovski kraj u listu „Pregled crkve eparhije žičke” i stekao zvanje kustosa. Krajem 2017. godine odbranio je stručni rad na temu: Rudničko-takovski kraj, Milošev ustanak i vladarski dom Obrenovića: uticaji i prožimanja. Pored zaposlenja u Muzeju rudničko-takovskog kraja, u periodu od 2009. do 2011. godine predavao je istoriju u osnovnoj školi i gimnaziji. Kao viši kustos istoričar u Muzeju rudničko-takovskog kraja zadužen je za istorijsku zbirku, njenu klasifikaciju, obradu i prezentaciju, kao i za izložbenu aktivnost. Autor je i koautor niza značajnih izložbi. Takođe je autor velikog broja stručnih radova, prikaza i recenzija. Održao je niz predavanja, istorijskih časova i javnih nastupa u Medijima o istoriji Opštine Gornji Milanovac, znamenitim ličnostima našeg kraja, Drugom srpskom ustanku i dinastiji Obrenović, i radu Muzeja rudničko-takovskog kraja.
Kao direktor i pojedinačno, dobitnik je više priznanja, plaketa i zahvalnica za saradnju sa ustanovama i pojedincima, kao i za projekat „Obrenovići u muzejskim i drugim zbirkama Srbije i Evrope”. Posebno se ponosi svojim zalaganjem u radu sa publikom i mladima.
Aleksandar Marušić, diplomirani istoričar
