Manastir Voljavča

Manastir Voljavča, sa crkvom posvećenom Sv. Arhangelima Mihailu i Gavrilu, nalazi se na severoistočnim padinama Rudnika, u blizini Stragara. Najstarije podatke o istoriji manastira daje Hadži Ruvim u spisu sastavljenom na osnovu starijih dokumenata, čiju verodostojnost ne možemo proveriti. Taj spis se sastoji iz tri dela. U prvom je prepis dokumenata o postavljenju Hadži Ruvima za igumana 16. maja 1786. godine, zatim zapis o dolasku Hadži Đere u manastir i njegovom postrigu 1787. godine. Treći deo Hadži Ruvim je sastavio na osnovu starijih dokumenata. Ovaj deo čini svojevrsnu istoriju manastira.

Na osnovu ovih podataka manastir je podignut 1050. godine, u vreme vladavine vizantijskog cara Konstantina Monomaha, pri kralju Mihailu Dobrosavljeviću, samodržcu srpskom. Ktitor manastira bio je Mihailo Končinović iz Srebrenice, koji je svoju zadužbinu bogato obdario imanjima. Svečano osvećenje crkve izvršio je valjevski mitropolit Teofan. Posle ktitorove smrti potomci su nastavili da brinu o porodičnoj zadužbini.
Istorijski posmatrano najsporniji su podaci o Konstantinu Monomahu i Mihailu Dobrosavljeviću i njihovoj vezi sa ktitorom Mihailom Končinovićem. Nesporno je da je Vizantija vladala ovim prostorima sredinom XI veka i da ju je dukljanski vladar Mihailo priznavao. Kraljevsku titulu, međutim, dobio je tek 1077. godine od rimskog pape, po oslobađanju od vizantijske vlasti. Teško je uspostaviti vezu između dukljanskog vladara i Voljavče, jer nema podataka da se njegova vlast prostirala toliko duboko u unutrašnjost Balkana. Ličnost Mihaila Končinovića s razlogom treba tražiti u vremenima turske najezde, posle kosovske bitke (1389. godine). Razlog više za ovo je i činjenica da je crkva manastira Voljavča podignuta u obliku trikonhosa, karakterističnog za kraj XIV i prvu četvrtinu XV veka. Ova ličnost mogla bi se poistovetiti sa vlastelinom Mihailom, koji je kneza Stefana Lazarevića obavestio o zaveri koju su protiv njega pripremali Nikola Zojić i Novak Belocrkvić 1398. godine. Vojvoda Mihailo se takođe pominje kao komandant jednog dela vojske despota Stefana u sukobu sa Musom 1413. godine.

O životu manastira u XVII veku ima malo podataka. Početkom veka napisan je i manastirski tipik koji se danas čuva u manastiru Nikoljcu, u Bijelom Polju. Znatno više podataka imamo u XVIII veku. Tada je izvršen čitav niz građevinskih radova na crkvi i drugim zgradama manastirskog kompleksa. U isto vreme nabavljaju se ikone, bogoslužbene knjige i crkvene sasude. Povećava se i manastirsko bratstvo.
Manastir je imao vrlo zapaženu ulogu u Prvom srpskom ustanku. U danima pred izbijanje ustanka u njemu se često skrivao Karađorđe. 13. jula 1803. godine, na letnjeg Sv. Arhangela, među okupljenim narodom kod manastira na saboru našao se i Karađorđe sa družinom. Nameravali su da ubiju najvećeg zulumćara u Šumadiji, Sali agu „rudničkog bika”, brata Kučuk Alijinog. Međutim, od akcije se odustalo. Kada je 1805. godine formiran Praviteljstvujušči Sovjet, Karađorđe je za prvo njegovo sedište odredio manastir Voljavču. Razloge za ovu odluku treba pre svega tražiti u činjenici što je manastir smešten u brdima, usred guste šume, daleko od komunikacija i Turaka. Ne zna se koliko je dugo Sovjet ostao u Voljavči i šta je sve radio, osim što je presuđivao za manja krivična dela narodu iz okoline. Pored toga započeli su da rade nacrte o uređenju vrhovne uprave, suda i ostalih institucija. Karađorđe je po datom obećanju jednom obišao Sovjet i posle njihove žalbe dopustio da se presele u manastir Bogovađu. Članovi Sovjeta su se žalili na uslove života u Voljavči ističući da je u tom bespuću teško bilo kakvu hranu pribaviti.

Za vreme Drugog srpskog ustanka starešina Voljavče, Maksim, doneo je sa Ljubića glavu Tanaska Rajića i sahranio je u manastirskoj crkvi.

Kao Blagoveštenje i Vraćevšnicu i Voljavču pohode u svojoj ekskurziji 1871. godine Mihailo Valtrović i Dragutin Milutinović. Tom prilikom izradili su jedan crtež sa planom crkve.